آثار و بناهای تاریخی و گردشگری شهرستان گتوند

۱- نام اثر : تپه باستانی چغا  : قدمت ایلامی از جمله تپه های بسیار مهم در سطح ایران است که در ورودی شهرستان گتوند و مشرف به رود کارون ، نمایانگر پیشینه تاریخی شهر و بخشی از هویت و دیرینگی تمدن در این منطقه است. اولین بار منطقه گتوند و تپه چغا توسط هنری رایت باستان شناس آلمانی در سال ۱۳۴۸ میلادی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. براساس آجرهای کتیبه دار بدست آمده از سطح تپه ، این اثر را زیگوراتی متعلق به اونتاش گال شاه ایلام خوانده اند. در سال ۱۳۶۷ آقای مهدی رهبر گمانه هایی در ضلع جنوب شرقی تپه زد که حاصل آن کشف قسمتهایی از دو آرامگاه با ورودی قوسی شکل و آثاری از یک کوره سفالگری بود.
۲- نام اثر : مجموعه بهمن : قدمت از زیباترین تاسیسات آبی موجود در دشت عقیلی و روستای دشت بزرگ می باشد که بر روی رود سور احداث شده است. این مجموعه مشتمل بر بند ، کانال و چند حلقه آسیاب است که هدف از ایجاد آن چرخاندن چرخ آسیابهای موجود در مسیر بوده است. بدین منظور بر روی رود سور، بندی با چندین دهانه تنظیمی ، جهت تعیین مسیر آب ایجاد نموده اند که با انحنایی خاص در قسمت انتهایی ، وظیفه هدایت آب به سمت کانالی دستکند را بر عهده دارد. کانال دستکند به طول تقریبی ۱۲۰ ، عمق ۳- و عرض ۶۰/۱ متر است که در قسمت انتهای آن چرخ آسیابی قرار داشته که به وسیله شیبی آب به آن هدایت می شده است . علاوه بر آن در انتهای ضلع غربی کانال اصلی ، کانال سرپوشیده دیگری به طول ۱۵ متر منشعب شده است که باز هم وظیفه آب رسانی به یک باب آسیاب را به عهده داشته است . مصالح بکار رفته در این مجموعه سنگ و ساروج است .
۳- نام اثر : قلعه رستم: قدمت ساسانی در شمال شهرستان گتوند و در بالای کوهی به نام رستم قرار دارد . قلعه از سمت غرب به رود کارون و از سوی شمال و شرق به کوههای زاگرس و در سمت جنوب به دشت عقیلی محدود می باشد که موقعیتی غیر قابل نفوذ دارد . مصالح بکار رفته در پوششها و بدنه سازی ها از سنگ کنگلومرا با ملات گچ و بخشهایی از آن ساروج می باشد. بیشتر فضاهای قلعه از بین رفته و تنها بقایایی از ورودی ها و بخشی از برج و باروی جنوبی آن و نیز آثار سدی که در وسط این مجموعه که بر روی مسیل آبهای فصلی قرار دارد ، برجاست که به نظر می رسد سد برای ذخیره آب مصرفی قلعه بوده است . طول کلی دیوار موجود و برج و باروی ضلع جنوبی در حدود ۱۵۰ متر و به ضخامت تقریبی ۲ متر می باشد . مورخان و سیاحانی چون شرف الدین علی یزدی (مورخ قرن ۹ ) آرتور کریستین سن ، هنری لایارد ، هنری راولینسون و امام شوشتری از این قلعه با نام انوشبرد یا زندان فراموشی در دوره ساسانی یاد نموده اند .
۴- نام اثر : استودانهای مشرف به سد تنظیم: قدمت ساسانی واژه استودان از دو بخش آستو ( استخوان ) و دان ( جایگاه ) تشکیل شده و به معنی نگهداری استخوان است که مرتبط با سنت تدفین زرتشیان و متعلق به دوره ساسانیان می باشد . استودانهای سد تنظیمی گتوند ۱۳ عدد می باشند که در بدنه صخره ای مشرف به رود کارون احداث شده اند و در سه بخش دیده می شوند : استودانهای ضلع شرقی ۶ عدد ، استودانهای مرکزی ۵ عدد و استودانهای غربی ۲ عدد می باشند . ورودی این استودانها مستطیل شکل است که در برخی از آنها آثار کلون و پاشنه در را می توان مشاهده نمود . برخی ازآنها به یکدیگر مرتبط می باشند و به هم راه دارند و در برخی نیز در کف دخمه فضای قبر مانندی به شکل مستطیل حفر شده است که در کنار آن سکوهایی قرار دارد . از ویژگی خاص استودانهای سد تنظیمی تراکم استخوان در برخی از آنهاست که نشان از تدفین بیشتر از یک مرده و همچنین نشان از تداوم تدفین در آنها می باشد . این دخمه ها تحت عنوان گوری و بردگوری نیز در محل معروفند .
۵- نام اثر : مجموعه سه پلون ( مازه سه جو ) : قدمت صفوی این مجموعه در جنوب غربی روستای ایستادگی و بر روی نهر پادشاهی احداث شده است که مشتمل بر بند ، آسیاب و پل می باشد . سالمترین بخش آن بند سه پلون است . بند سه پلون : دارای ۹ دهانه آبرو است که در دو طرف هر دهانه شکافهایی جهت کنترل ورود و خروج آب که در اصطلاح محلی به آن « ورگر » می گویند ، تعبیه شده است . در مواقع پایین بودن سطح آب با قرار دادن الوار در این حفره ها جریان آب را مسدود می کردند . وظیفه بند ، بالا آوردن سطح آب برای مصارف کشاورزی است. مصالح به کار رفته در آن ، سنگ قلوه سنگ رودخانه ، آجر و ملات ساروج می باشد. آسیاب : درضلع جنوبی بند ، ساختمان آسیابی وجود دارد که از نوع آسیاب شیبی است که بوسیله دیواری انحرافی آب به آن هدایت می شده است. در ضلع شمال شرقی آن آسیاب دیگری وجود داشته که در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده است. پل : در گوشه شمال شرقی بند ، پل موسوم به سه پلون قرار داشته که به جز بقایای کمی ، آثار دیگری از آن مشهود نیست.
۶- نام اثر : آباره ظلم آباد آباره:  عبارت است ازپل آب رسان ، مجرایی که آب را از جایی به جای دیگر منتقل می کند. دشت عقیلی یکی از دشت های حاصلخیز می باشد که به دلیل عبور رود سور از میان آن که برای آبیاری مناسب نمی باشد ، از قدیم اقدام به ساخت آباره هایی جهت انتقال آب شیرین از بالای رود به زمینهای کشاورزی این دشت نموده اند که مهمترین و زیباترین آن ها آباره گچ سنگی در روستای دشت بزرگ و آباره ظلم آباد می باشد. آباره ظلم آباد دارای ۶ دهانه و ۱ حلقه آسیاب در ضلع غربی می باشد. طول کلی آن در حدود ۵۰ و عرض تقریبی آن ۵۰/۴ است که این عرض با توجه به وجود آسیاب در ضلع غربی آن متغیر است. ارتفاع کلی آباره از سطح رودخانه ۳ متر است. مصالح به کار رفته در آن ، سنگ ، آجر ، قلوه سنگ رودخانه و ملات ساروج می باشد.
۷- نام اثر : آباره گچ سنگی: این اثر در شمال روستای دشت بزرگ و بر روی یکی از شاخه های رودخانه سور واقع است. این اثر به نظر می رسد مربوط به دوره صفویه می باشد که به دلیل استفاده سنگ و ملات گچ در آن به این نام معروف می باشد. بخشی از این اثر پل و بخش دیگر آباره جهت عبور آب شیرین از روی رودخانه سور می باشد و دارای ۷ چشمه و دهانه که عمدتاً از سنگ و آجر و ملات های گچ و ساروج ساخته شده است. این اثر دو منظوره ساخته شده است که هدف اول عبور آب شیرین از روی رودخانه سور و هدف دیگر محلی برای تردد مردم بوده است.

۸- نام اثر : قلعه اوبید: این قلعه واقع در روستای اوبید علی باز از توابع گتوند می باشد که مشتمل بر تیر کش ها ، نور گیرها و پنجره های آجری است .
۹- نام اثر : سر علی :در جنوب غربی روستای ترکالکی از توابع گتوند ، بر فراز بلندی و در حاشیه رودخانه کارون واقع شده است که بقایای سازه های آبی که نام خود را از بقعه گرفته اند مجموعه ای زیبا را در این محل تشکیل داده اند .
۱۰- نام اثر : امام زاده محمد بن زید :در شمال روستای ترکالکی و در دامنه کوهستان واقع گردیده ، این بقعه که در زبان اهالی محل به مام زرد معروف می باشد علاوه بر جنبه تاریخی و اهمیت مذهبی که مردم منطقه برای آن قایلند از نظر جاذبه های گردشگری نیز قابل توجه می باشد .
۱۱- نام اثر : امامزاده سید سعید: در جنوب روستای ایستادگی واقع شده که در دهه های گذشته آثار تابوت سفالی در آن رویت شده است . این بنا در حال حاضر به طور کلی بازسازی گردیده و اطراف آن به عنوان قبرستان منطقه مورد استفاده قرار می گیرد .
۱۲- نام اثر : قلعه سماله ( قلعه مجید خان ) :این قلعه که متعلق به یکی از خوانین بختیاری به نام مجید خان می باشد در مرکز روستای سماله واقع گردیده که در حال حاضر به عنوان ناحیه بسیج روستا مورد استفاده قرار می گیرد .
۱۳- نام اثر : بقعه حضرت عباس و مال حیدر : این دو بقعه در آبادی بدیل از توابع دهستان عقیلی واقعند . که در هر دو تزیینات کاشیکاری به چشم می خورد.
۱۴- نام اثر: پل کهنه ظلم آباد : در جنوب غربی روستای ظلم آباد بر روی رودخانه ای تحت عنوان تلخ آب واقع شده است که دارای چندین دهانه می باشد ، بقایای ۲ آسیاب در کنار آن به چشم می خورد .
۱۵- نام اثر : سفره های زیرزمینی : در شمال روستای دشت بزرگ که در زبان محلی موسوم به ( کری ها ) می باشند . و جنبه ی گردشگری دارند .
۱۶-نام اثر : سور نمک نمکزاری : به مساحت تقریبی نیم هکتار که بیشتر جاذبه گردشگری دارد .
۱۷- نام اثر : صحرای شیوند: بقایای روستای قدیمی شیوند می باشد که در آن ۴ آب انبار قدیمی به چشم می خورد. این شهر درگذشته دارای دروازه و بارو بوده است.
۱۸- نام اثر : چشمه چک اول : در جنوب روستای دشت بزرگ واقع در تنگ عقیلی ، چشمه هایی دستکند به چشم می خورد که موسوم به چک اول است .
۱۹- نام اثر : پل چک اول : این اثر در جنوب روستای دشت بزرگ و در ابتدای تنگ عقیلی و در کنار رود کارون واقع است. این اثر مربوط به دوره صفویه می باشد که در ساخت آن از سنگ و آجر و ملات گچ و ساروج استفاده شده است. علت نام چک اول شاید به دلیل قرار گیری آن در کنار چشمه و اولین مسیل آب در تنگ عقیلی باشد . این پل با مصالح سنگ و آجر و ملات گچ و ساروج بر روی مسیل آبی که به رودخانه کارون منتهی می شود ساخته شده است. این پل در مسیر جاده قدیم شوشتر به عقیلی قرار دارد .
۲۰- چشمه تیت ( چشمه توت ) :به صورت آبشار طبیعی در تنگ عقیلی واقع است که در اطراف آن درختان توت و انجیر به چشم می خورد که بیشتر جاذبه های گردشگری آن مورد نظر می باشد .
۲۱- نام اثر : امامزاده شاه خراسان:  در منطقه گتوند و در نزدیکی رودخانه کارون واقع شده است. ابعاد بقعه ۱۱۷ متر می باشد که در آن تزیینات آجر کاری جناغی به چشم می خورد
۲۲- نام اثر : قلعه سهراب : در شمال شهرستان شوشتر در منطقه گتوند واقع است. قلعه بر روی تپه ای درست در مقابل قلعه رستم می باشد که در میان این دو قلعه مسیر عبوری مردم بختیاری به گتوند به چشم می خورد .
۲۳- نام اثر : سنگ نگاره های کیارس : قدمت پیش از تاریخ سنگ نگاره های موجود در روستای اسماعیل آباد ، بخش کیارس با توجه به نوع حکاکی و نوع نقش و محل قرار گیری ، نشان از کهنگی و قدمت دارند. این نقوش در فضایی کاملاً باستانی در محوطه ای با کوه های کم ارتفاع ، در میان دره و در کنار یک رودخانه فصلی موسوم به کیارس قرار گرفته اند. در اطراف آنها چندین آسیاب آبی به چشم می خورد که نشان از سکونت در اطراف آن دارد . این محل به منطقه اندیکا و لالی از توابع مسجد سلیمان که دو منطقه بسیار مهم باستانی محسوب می گردند ، منتهی می شوند . در این محل بر روی دو تخته سنگ ماسه ای با بافت ریز و صیقلی از نوع سنگهای سنداستون نقوشی به چشم می خورد که یکی از آنها که فقط گوشه ای از آن پدیدار می باشد و قسمت بیشتر آن در زمین فرو رفته ۴ نقش بز کوهی دیده می شود. بر تخته سنگ دیگر که به صورت کامل نمایان می باشد ، نقش بزی با بدن کشیده و شاخ های بلند در وسط دیده می شود که در گوشه بالایی سمت راست آن نقشی است که احتمالاً نقش انسان است و گوشه پایینی آن نقش بز دیگری دیده می شود . با توجه به شرایط محیطی ، نوع نقش و نوع حکاکی به نظر می رسد این نقوش از قدمت زیادی برخوردار می باشند که اگر چه سال یابی آن ها بسیار دشوار می باشد ولی با توجه به شرایط موجود و نمونه های مشابه در سایر مکانها این نقوش به دوران پیش از اسلام می رسند .
۲۴- نام اثر : آسیو های راک :در انتهای دره ای که آب رودخانه سور از آن می گذرد آسیوهای راک واقع است . که مرکب از جند طاق ضربی ست که با سنگ قلو ه رودخانه طاق بندی شده است . آثار بندی که بیشتر شباهت به جوی آبرسانی دارد در سمت چپ دره سنگ چینی و به اصطلاح « کانال سازی » شده است .
۲۵- نام اثر : بقعه سوز پوش دوپیرون: این بقعه در روستای دو پیرون قرار دارد . که دارای گنبدی از نوع مضرس و بنایی به ابعاد ۲۲ متر و دارای حیاطی است که در آن قبری دیده نمی شود . طبق اعتقادات مردم بومی ، مرده را در این بقعه و حیاط آن دفن نمی نمایند و باور دارند که زمین این بقعه مرده نمی پذیرد و چنانچه مرده ای در آن زمین دفن شود زمین دهان باز می کند و جسد مرده را به بیرون می اندازد . اتاق بقعه ۶متر و به سبک تقلید ابتدائی از اواخر صفوی ست .
۲۶-نام اثر : بقعه امیرالمومنین دوپیرون :در غرب روستای دوپیرون قرار دارد که دارای گنبدی مضرس است . که دارای چند طاق نمای گچی ست . اتاق بقعه ۲/۵ متر است .
۲۷- نام اثر : بقعه شاه مرد یا شا بوالحسن : این بقعه در روستای جنت مکان قرار دارد . بقعه با گنبدی از نوع مضرس می باشد . بنا نسبتاً قدیمی است که از جبهه شمالی دارای سه دهانه طاق است که دهانه وسطی به درون یک راهرو می پیوندد . در یکی از طاقچه های این بقعه یک شیء مجسمه مانند زیگوراتی شکل از جنس سنگ قهوه ای بسیار ظریف بدست آمده است که گواه قدمت آن می باشد .